Trong những tuần gần đây, cuộc tranh luận về việc hồi sinh thỏa thuận hạt nhân Iran (Joint Comprehensive Plan of Action – JCPOA) đã trở nên nóng hơn bao giờ hết. Sau nhiều tháng đàm phán căng thẳng giữa Iran và các cường quốc thế giới, bao gồm cả Hoa Kỳ, Iran dường như đã “bật đèn xanh” cho việc tái khởi động JCPOA. Tuy nhiên, thái độ lạc quan của Iran không được chia sẻ bởi tất cả các bên liên quan, đặc biệt là Hoa Kỳ, nước vẫn tỏ ra thận trọng và nghi ngờ về ý định thực sự của Tehran.
Bối Cảnh và Tầm Quan Trọng của Thỏa Thuận Hạt Nhân JCPOA
Thỏa thuận hạt nhân JCPOA được ký kết vào năm 2015 giữa Iran và nhóm P5+1 (bao gồm Trung Quốc, Pháp, Đức, Nga, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ) dưới sự chứng kiến của Liên Hợp Quốc. Mục tiêu của thỏa thuận này là nhằm ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân bằng cách giới hạn các hoạt động hạt nhân của họ và yêu cầu sự giám sát quốc tế chặt chẽ. Đổi lại, các lệnh trừng phạt kinh tế áp đặt lên Iran sẽ được dỡ bỏ, mở cửa cho nền kinh tế của nước này phát triển.
Tuy nhiên, vào năm 2018, dưới thời Tổng thống Donald Trump, Hoa Kỳ đã đơn phương rút khỏi thỏa thuận, đồng thời tái áp đặt các biện pháp trừng phạt lên Iran. Động thái này đã làm gia tăng căng thẳng trong khu vực và dẫn đến việc Iran bắt đầu vi phạm một số cam kết trong thỏa thuận, như tăng cường mức độ làm giàu uranium vượt ngưỡng cho phép.
Iran ‘Bật Đèn Xanh’ và Động Lực Phía Sau
Vào đầu tháng 8 năm 2024, Iran đã đưa ra tín hiệu tích cực về việc sẵn sàng khôi phục thỏa thuận JCPOA. Tổng thống Iran Ebrahim Raisi và các quan chức cấp cao đã nhiều lần khẳng định rằng nước này sẵn lòng đàm phán với các bên liên quan để đạt được một thỏa thuận công bằng, bảo đảm lợi ích của tất cả các bên.
Nhiều chuyên gia phân tích cho rằng, động lực lớn nhất của Iran trong việc ‘bật đèn xanh’ cho JCPOA chính là áp lực kinh tế. Các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đã làm suy giảm nền kinh tế Iran một cách nghiêm trọng, gây ra tình trạng lạm phát cao, thất nghiệp gia tăng, và làm giảm đáng kể giá trị tiền tệ quốc gia. Bằng việc quay lại thỏa thuận, Iran hy vọng có thể cải thiện tình hình kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài và giảm bớt căng thẳng với phương Tây.
Phản Ứng của Hoa Kỳ: Sự Thận Trọng và Nghi Ngờ
Mặc dù Iran đã gửi đi tín hiệu tích cực, Hoa Kỳ vẫn tỏ ra thận trọng. Chính quyền của Tổng thống Joe Biden vẫn tiếp tục khẳng định rằng họ sẵn lòng tham gia đàm phán, nhưng với điều kiện Iran phải chứng minh sự tuân thủ hoàn toàn các cam kết của mình trước khi bất kỳ lệnh trừng phạt nào được dỡ bỏ.
Sự nghi ngờ của Mỹ không phải là không có cơ sở. Trong những năm qua, Iran đã tăng cường các hoạt động hạt nhân của mình và liên tục vi phạm các điều khoản trong thỏa thuận JCPOA. Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), Iran đã vượt qua mức giới hạn làm giàu uranium 3,67% đặt ra trong JCPOA và đã sản xuất uranium làm giàu lên đến 60%, một bước gần hơn đến mức vũ khí cấp độ.
Thêm vào đó, quan hệ ngoại giao căng thẳng giữa hai nước trong quá khứ đã tạo ra một môi trường thiếu lòng tin. Hoa Kỳ cho rằng việc Iran thể hiện thiện chí đàm phán có thể chỉ là một chiến thuật để kéo dài thời gian và tránh các biện pháp trừng phạt mới từ cộng đồng quốc tế.
Quan Điểm Của Các Bên Khác Trong Thỏa Thuận
Ngoài Hoa Kỳ, các quốc gia khác trong nhóm P5+1 cũng có quan điểm khác nhau về việc hồi sinh JCPOA. Trong khi Nga và Trung Quốc đã thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với việc khôi phục thỏa thuận, coi đó là một bước tiến quan trọng để bảo đảm hòa bình và ổn định khu vực, thì các quốc gia châu Âu như Pháp, Đức, và Anh lại duy trì thái độ thận trọng.
Những quốc gia này lo ngại rằng việc hồi sinh JCPOA có thể không đủ để kiềm chế tham vọng hạt nhân của Iran, đặc biệt khi mà các vi phạm trước đó của Tehran vẫn chưa được giải quyết thỏa đáng. Đồng thời, họ cũng nhận thức rõ rằng việc duy trì đối thoại và đàm phán là cần thiết để tránh xung đột trong khu vực.
Tương Lai Của Thỏa Thuận Hạt Nhân JCPOA: Khó Khăn và Thách Thức
Việc hồi sinh thỏa thuận hạt nhân JCPOA đang đứng trước nhiều thách thức. Trước hết, niềm tin giữa các bên liên quan là một vấn đề lớn. Trong khi Iran cần chứng minh rằng họ thực sự cam kết tuân thủ các điều khoản của JCPOA, Hoa Kỳ và các đồng minh của mình phải đối mặt với áp lực từ cả trong nước lẫn quốc tế về việc duy trì sự cứng rắn đối với Iran.
Bên cạnh đó, các yếu tố địa chính trị cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của JCPOA. Xung đột đang diễn ra tại các khu vực như Ukraine, sự cạnh tranh quyền lực giữa Mỹ và Trung Quốc, cùng với tình hình bất ổn ở Trung Đông, đều là những yếu tố có thể ảnh hưởng đến quyết định của các bên liên quan.
Kết Luận: Cần Một Giải Pháp Toàn Diện và Thực Tiễn
Tái khởi động thỏa thuận hạt nhân Iran không chỉ đơn thuần là vấn đề đàm phán giữa Iran và Hoa Kỳ, mà còn đòi hỏi sự hợp tác từ các bên liên quan khác trong cộng đồng quốc tế. Một giải pháp toàn diện cần phải đảm bảo rằng Iran không thể phát triển vũ khí hạt nhân, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế của quốc gia này.
Cuộc đàm phán hồi sinh JCPOA có thể sẽ kéo dài và đầy thách thức, nhưng với lợi ích của hòa bình và an ninh quốc tế, các bên cần tiếp tục duy trì đối thoại và hợp tác để đạt được một thỏa thuận thực tiễn và bền vững.
—
Bài viết trên cung cấp cái nhìn toàn diện về tình hình hiện tại của thỏa thuận hạt nhân Iran, bao gồm cả động thái của Iran, sự phản ứng của Hoa Kỳ, quan điểm của các bên liên quan, và những thách thức phía trước.
